Grip op drinkwatertransitie bij Vitens

Door klimaatverandering, groei van de bevolking en de economie stijgt de vraag naar drinkwater. Ook het watersysteem zelf staat onder druk: er is soms te weinig water en de kwaliteit gaat achteruit. Er komen steeds meer stoffen in het water die moeilijk te verwijderen zijn. In veel delen van Nederland is het daardoor lastig in de toekomst genoeg drinkwater te blijven leveren.

Deze omstandigheden vragen om fundamentele veranderingen in hoe drinkwaterbedrijven werken. Vitens, als grootste drinkwaterbedrijf van Nederland, heeft daarom een ambitieuze koers ingezet. Samen met Next Ground werkt Vitens aan deze transitie. Consultant Johan van der Stok ondersteunt Vitens hierbij met het implementeren van een gestructureerde werkwijze om nieuwe water-winlocaties te verkennen en te ontwikkelen. In deze case study lees je over deze aanpak en welke stappen er al zijn gezet.

Waar Vitens traditioneel sterk is in het beheer en onderhoud van bestaande infrastructuur, vereist de huidige drinkwater opgave iets extra’s: het vinden en ontwikkelen van nieuwe bronnen, afgestemd op toekomstige vraag. Dat begint bij nauwe samenwerking met provincies en gemeenten om de opgave scherp te definiëren en gaat verder met diepgaande gebiedsverkenningen, waarbij alle aspecten rond techniek en omgeving meteen vanaf het begin worden meegenomen.

Samenwerking met andere partijen die belang hebben bij de bodem en water is cruciaal. Denk aan partijen als Rijkswaterstaat, natuurorganisaties, waterschappen en agrarische organisaties. Deze integrale benadering is nieuw binnen Vitens en raakt veel onderdelen van de organisatie: van strategie en financiën tot vergunningverlening, data en techniek.

Tijdens het proces van Integrale Verkenningen worden systematisch de volgende stappen doorlopen.

• Bepalen van de drinkwateropgave: Op basis van prognoses van vraag en aanbod wordt in afstemming met de Provincie de drinkwateropgave bepaald voor de lange termijn.
• Verkennen van alternatieven: Er worden ideeën uitgewerkt en er wordt uitgebreid onderzoek gedaan naar de verschillende mogelijkheden en beperkingen. Op basis hiervan wordt voorkersvariant bepaald.
• Uitwerken van een plan: In deze fase wordt er toegewerkt naar een helder onderbouwd plan voor interne en externe besluitvorming. Hier zijn verschillende onderzoeken nodig, zoals een vergunningenscan, een natuurtoets en bodemonderzoeken (conditionerende onderzoeken).
• Opleveren van een vergund en gegund initiatief: In deze laatste fase van de verkenning worden er veel zaken vastgelegd en opgeleverd zodat er bij de bouw van de nieuwe infrastructuur geen verrassingen ontstaan. Belangrijke producten zijn de Hoofdvergunningen, Schetsontwerpen, Programma van eisen en een Business Case.

Om grip te houden op de complexiteit werkt Vitens met de IPM-methodiek (Integraal Projectmanagement), met vijf kernrollen per verkenningsteam: projectmanager, technisch manager, omgevingsmanager, contractmanager en manager projectbeheersing. Samen met Johan van der Stok is deze methodiek vertaald naar een werkbare structuur binnen Vitens. Johan’s bijdrage ligt met name in het opzetten en begeleiden van werkgroepen, het ontwikkelen van ondersteunende tools en het bewaken van de samenhang tussen proces, inhoud en betrokkenen.

Bij het realiseren van deze integrale aanpak komt veel kijken. Zowel op inhoudelijk als organisatorisch vlak zijn er uitdagingen die vragen om zorgvuldige afstemming en sturing:

• Omgevingsmanagement: In gesprek met provincies, waterschappen, natuurorganisaties en andere belanghebbenden zoekt Vitens naar werkbare oplossingen die toekomstbestendig én maatschappelijk gedragen zijn.
• Sturing op capaciteit en financiën: De benodigde investeringen zijn fors. Heldere prognoses en goede besturing zijn cruciaal om de juiste keuzes te maken.
• Maakbaarheid: De uitvoering van projecten om drinkwatercapaciteit uit te breiden kent uitdagingen zoals schaarste aan technisch personeel, mede door andere transities zoals die in de energiesector.

In Utrecht en Flevoland zijn inmiddels de eerste integrale verkenningen gestart. Vitens heeft hiervoor gebiedsteams ingericht en werkt daarin intensief samen met onder andere Next Ground. De eerste opbrengsten laten zien wat mogelijk is als expertise, structuur en betrokkenheid samenkomen:

• De rollen en processen zijn helder beschreven.
• Er zijn hulpmiddelen ontwikkeld (zoals templates en tools) om de verkenningen efficiënt en uniform uit te voeren.
• De IT-wensen ter ondersteuning van het proces zijn in kaart gebracht.
• In Utrecht is de Drinkwater Raad opgericht, waarin stakeholders periodiek samenkomen om afstemming en samenwerking te bevorderen.
• Er zijn budgetten beschikbaar gesteld om verkenningen daadwerkelijk uit te voeren.
• In meerdere gebieden zijn pilotprojecten gestart waarin de aanpak wordt getoetst en verder verfijnd.
• Kennisdeling en samenwerking zijn structureel ingebed via werkgroepen, trainingen en presentaties.

Omdat deze transitie verder gaat dan techniek, is het meenemen van medewerkers cruciaal. Vitens investeert in draagvlak via communicatie, trainingen en betrokkenheid bij de verkenningen. Johan ondersteunt dit proces met heldere uitleg van het waarom en hoe, zodat de aanpak niet alleen op papier, maar ook in gedrag landt.

Deze eerste fase van de transitie toont aan dat fundamentele verandering binnen Vitens mogelijk is: met duidelijke richting, gedeeld eigenaarschap en samenwerking tussen interne en externe experts. Het traject legt de basis voor duurzame drinkwaterwinning in de toekomst — en voor een organisatie die daarin wendbaar en weerbaar is.